تشیّع در پایتخت‌های صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

چکیده

تبریز، اولین پایتخت صفویه، به سرعت به یک شهر شیعی تبدیل شد و تنها دو خانوادة «سادات لاله» و «زاویه» تا مدت‌ها به تسنّن شهرت داشتند. تنها عاملی که در گسترش تشیّع در تبریز مشکل ایجاد می‌کرد، حملات دولت عثمانی و تسلّط آن بر دولت و بر آن شهر بود.
ساکنان قزوین همیشه به تسنّن شهرت داشتند. این جریان تا اواخر دورة صفوی نیز کماکان باقی بود و افرادی به این اتهام کشته یا از مناصب خود عزل می‌شدند.
اصفهان از همان ابتدای دورة صفوی به تشیّع شهرت یافت. به همین دلیل، ساکنان آن سهم قابل توجهی در گردش امور دولت صفوی داشتند و اصفهان به یکی از پایگاه‌های فقه شیعه تبدیل شد.

تازه های تحقیق

گسترش تشیّع در ایران عصر صفوی، روندی تدریجی داشت و شهرهای گوناگون، بر حسب پیشینة تاریخی و مذهبی خود، روحیات ساکنان آن و موقعیت آن در این دوره، واکنش‌های متفاوتی در این زمینه از خود نشان دادند. از این‌رو، در حالی که بعضی از مناطق به سرعت مذهب جدید را پذیرفتند، در بعضی از مناطق با وجود تلاش‌های دولت صفوی، تسنّن بیشتر دوام آورد.

مردم تبریز بجز عده‌ای معدود تشیّع را به آسانی پذیرفتند. اصولاً این شهر برای صفویه اهمیت فراوانی داشت؛ زیرا نه تنها نخستین پایتخت آن دولت بود، بلکه به قلمرو عثمانی هم نزدیک بود. از این‌رو، اقداماتی جدّی برای گسترش تشیّع در آن شهر انجام شد.

در قزوین، تسنّن مقاومت بیشتری از خود نشان داد و هرچند ساکنان این شهر در نهایت تشیّع را پذیرفتند، ولی همواره به تسنّن متهم بودند؛ چون در ابراز تشیّع خود، شور و حرارتی را که انتظار می‌رفت از خود نشان نمی‌دادند. در این زمان، وضعیت اصفهان کاملاً فرق می‌کرد، این شهر، که روزگاری یکی از پایگاه‌های مستحکم تسنّن بود، به زودی به شهری شیعی تبدیل شد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن عبدالله، ابوبکر، تاریخ عثمان پاشا، ترجمة نصرالله صالحی، تهران، طهوری، 1387.
  2. ابن کربلائی تبریزی، حافظ حسین، روضات الجنان و جنات الجنان، به کوشش جعفر سلطان القرائی، تهران، بنگاه نشر و ترجمة کتاب، 1344.
  3. امینی هروی، امیر صدرالدین ابراهیم، فتوحات شاهی، به کوشش محمّدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.
  4. ترکمان، اسکندربیک، تاریخ عالم آرای عبّاسی، چ دوم، تهران، امیرکبیر، 1350.
  5. جهانگشای خاقان، به کوشش الله دتا مضطر، اسلام‌آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1986.
  6. چلبی، اولیاء، «سفرنامه»‌، ترجمة حسین نخجوانی، مجلة دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز، سال یازدهم، 1338.
  7. حسینی، خورشاه بن قباد، تاریخ ایلچی نظام شاه، به کوشش محمّدرضا نصیری و کوئیچی هانه دا، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1376.
  8. خواندمیر، غیاث‌الدین همام‌الدین حسینی، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تهران، کتاب‌خانة خیّام.
  9. داغستانی، علیقلی واله، تذکره ریاض الشعراء، به کوشش سیدمحسن ناجی، تهران، اساطیر، 1384.
  10. روملو، حسن بیگ، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، اساطیر، 1384.
  11. سفرنامه ونیزیان در ایران، ترجمة منوچهر امیری، تهران، خوارزمی، 1349.
  12. شاه طهماسب صفوی (مجموعه اسناد)، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1350.
  13. شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، به کوشش سیداحمد عبدمنافی، تهران، اسلامیه، 1365.
  14. صفوی، سام میرزا، تذکرة تحفة سامی، به کوشش رکن‌الدین همایون فرّخ، تهران، اساطیر، 1384.
  15. غفّاری قزوینی، قاضی احمد، تاریخ جهان آرا، تهران، حافظ، 1343.
  16. فخرالزمانی قزوینی، ملّا عبدالنبی، تذکرة میخانه، به کوشش احمد گلچین معانی، چ3، تهران، اقبال، 1363.
  17. قاسمی گنابادی، دیوان اشعار، به کوشش نازیلا همدانی، اصفهان، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، 1377.
  18. قمی، قاضی احمد حسین، خلاصة التواریخ، به کوشش احسان اشرافی، تهران، دانشگاه تهران، 1359.
  19. مستوفی قزوینی، حمدالله، نزهة القلوب، به کوشش گای لسترنج، تهران، دنیای کتاب، 1362.
  20. منجّم یزدی، ملّاجلال، تاریخ عبّاسی، به کوشش سیف‌الله وحیدنیا، تهران، وحید، 1366.
  21. نصرآبادی، محمّدطاهر، تذکرة نصرآبادی (تذکرة الشعراء)، به کوشش محسن ناجی نصرآبادی، تهران، اساطیر، 1378.
  22. نویدی شیرازی، عبدی بیک، تکملة الاخبار، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، نی، 1378.
  23. واصفی، زین‌الدین محمود، بدایع الوقایع، به کوشش الکساندر بلدروف، چ دوم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349.
فصلنامه علمی شیعه شناسی
دوره 11، شماره 42
تیر 1392
صفحه 193-206

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار